Paul Mercken
Met een paar voorbeelden wil ik hier wijzen op het bijzonder probleem dat zich voordoet bij het vertalen van kettinggedichten. De hoofdregel van renku en renga is link and shift (aansluiten en veranderen): elk vers moet een link (band) hebben met het voorgaande en mag er hoegenaamd geen hebben met het vers dáár weer voor.
Dit kan de vertaler voor het dilemma stellen: ofwel het schakelgedicht letterlijk vertalen en met voetnoten aangeven hoe de verbindingen in de oorspronkelijke taal afwijken van die in de vertaling, of op plaatsen nieuwe verzen scheppen die voldoen aan de eisen, en zodoende een heuse renku of renga in het Nederlands presenteren, natuurlijk met de nodige voetnoten om de afwijkingen van de letterlijke betekenis van het origineel te laten zien.
In een wetenschappelijke benadering gaat de voorkeur naar de eerste methode, maar in een literaire context gaat het spel dat een kettinggedicht maakt tot wat het is verder bij het vertalen/herdichten.
Mijn eerste voorbeeld betreft de vertaling van de Engelstalige renga The sea of Tranquillity (De zee der stilte) verschenen in het februarinummer van het digitale tijdschrift Lynx.
3
she makes a present ze schenkt
of her old Halloween costume haar oude Halloweenkostuum
for her daughter aan haar dochter
4
silence: ghost writer stilte: spookschrijver herwerkt
recasts a rejected script het afgewezen script
5
at the zebra crossing bij het zebrapad
the lollipop lady de klaar-over
and fierce looks en vinnige blikken
6
dad snickers pa haalt zijn neus op voor
at our lovely ski holiday onze leuke skivakantie
Verzen 3 en 4 zijn probleemloos, maar in 5 is een link met 4 verdwenen (crossing, dat hier oversteek betekent, maar ook voor schrappen kan dienen). Voor het gemak ga ik aan de connotatie met kruis voorbij, de link met ghost/spook is daarvoor te zwak; anders moest trouwens het hele vers verworpen worden wegens de fatale link met Halloween in 3. Gelukkig is er nog het woordje fierce(= vinnig, woest, fel of vurig), dat ook in de Nederlandse versie met enige goede wil aansluit op de reactie van diegene wiens script verworpen is.
Vers 6 is nog problematischer. Daar is de link die tussen twee soorten snoep, waarvan geen van beide namen als zodanig in de tekst wordt gebruikt: lollipop (een lolly) en snickers (een chocoladereep met nougat, karamel en pinda’s). To snicker betekent letterlijk gniffelen maar in de context is zijn neus ophalen (voor) beter. Voor de link met de klaar-over doet in mijn visie de betekenis van to snicker er niet toe en ik vertaal dat dus niet. Hoe leg ik nu een verband tussen de skivakantie (essentieel voor het wintervers) en de klaar-over? Door het woorddeel klaarte herhalen: klaar-overen Klaartje:
Klaartje en haar vriend
gaan lekker op skivakantie
Een tweede voorbeeld om te laten zien dat een rechttoe-rechtaanvertaling soms de basisregels van het kettinggedicht overtreedt (Uit ‘After the campfire’, Journal of Renga & Renku 1, 2010, p. 140, vertaling ‘Na het kampvuur’ (www.haikukring-nederland.nl)
freshly ironed sheets vers gestreken lakens
in the hotel bedroom in de hotelkamer
a second day een tweede dag
at the airport op de luchthaven
playing scrabble scrabbelend
wind across the lake wind over het meer
ripples into waves rimpels worden golven
Waar rimpels (op water) op zich een perfecte vertaling is van ripples, zijn rimpels ook plooitjes in bijvoorbeeld een laken, iets wat níét geldt voor het Engelse ripples. In de Nederlandse versie wordt hierdoor het woord rimpels taboe wegens de link met het eerste vers. De vertaling van de laatste regel verander ik dus in: golfjes worden baren. De vervanging van het voorzetsel into door het werkwoord worden heeft te maken met het taaleigen van beide talen.