Marian Poyck
Tijdens het drukklaar maken van het afgelopen lentenummer moest de redactie voor de rubriek ‘Prijzen’ een haiku van Klaus-Dieter Wirth vertalen (die bleek zelf tijdelijk onbereikbaar) waarmee hij in de eerste editie van de Polish International Haiku Competition de tweede prijs had gewonnen:
late summer breeze
vesper bells begin to bronze
the evening sky
Regel 1 is niet problematisch, al moet je natuurlijk weten dat ‘late summer’ ‘nazomer’ betekent, en dat je dus niet aan een briesje laat op een zomeravond moet denken. ‘Nazomerbries(je)’ dus. (Dat in het Engels woorden die wij aanéénschrijven in meerdere losse woorden worden geschreven maakt het er voor ons begripsmatig soms niet gemakkelijker op.)
Maar dan regel 2. Een rondvraag binnen de redactie leverde een reeks aan mogelijke vertalingen op: vesperklokken bronzen zacht / vesperklokken bronzen straks / het bronzen kleppen van vespers / nu bronzen vesperklokken / bronzen vespergelui weerklinkt.
Wat doet zo’n vesperklok? Wordt hij geluid*? Klept* hij? Beiert* hij? Hoe groot is hij eigenlijk? Volgens de Vlamingen in de redactie gaat het om een kleine, lichte klok. Een die klept. Ze vinden dat je bij zo’n klein klokje niet van een bronzen geluid kunt spreken. Dus wat Wirth heeft geschreven klopt eigenlijk niet met de werkelijkheid?
Hier was deskundig advies gewenst. Het klokkenmuseum in Asten gebeld. De waarheid blijkt vele nuances te kennen: een vesperklok in een klooster is meestal niet zo heel groot, maar er bestaan ook hele grote van, van ver over de duizend kilo en met een doorsnede van zo’n anderhalve meter. Bij dermate grote klokken is kleppen haast ondoenlijk. Kortom: het geluid van zo’n vesperklok is dus erg afhankelijk van waar hij wordt gehoord. Bronzen gelui(d) behoort in ieder geval (weer) tot de mogelijkheden.
Regel 3 leverde op: (de) avondlucht / avondhemel. Bijna iedereen ervaart regel 3 als een losstaande regel, alsof er na regel twee een gedachtestreep had kunnen staan. Op dit punt in de vertaalwerkzaamheden meldt de auteur zich eindelijk. Onder andere met het Duitse origineel van zijn prijswinnende haiku:
Spätsommerbrise
Vesperglocken bronzieren
den Abendhimmel
De originele versie geeft een andere kijk op het geheel. Het blijkt in die derde regel – leve de naamvallen! – ineens om een accusativus (vierde naamval ofwel lijdend voorwerp) te gaan. Dat verandert de zaak grondig. ‘To bronze’ moet dus bij nader inzien als een overgankelijk werkwoord worden vertaald. Al behoorde dit bij de tweede optie voor regel twee achteraf gezien wel tot de mogelijkheden, was het daar zonder deze informatie toch waarschijnlijk niet op uitgedraaid. In nauw overleg met de auteur wordt de Nederlandse versie na veel wikken en wegen:
nazomerbriesje
vesperklokken verbronzen
de avondhemel
Gelukkig levert niet elke vertaling zoveel werk op!
* Bij kleppen gaat de klok héén en weer maar raakt de klepel in tegenstelling tot bij luiden slechts aan één van beide kanten de klok. Dit maakt een nauwkeurig voorgeschreven aantal slagen mogelijk als degene die dat moet realiseren hierin tenminste ervaring heeft. Bij beieren hangt de klok stil en wordt de klepel naar de rand bewogen en heen en weer gerammeld.