Hans Reddingius

Een zenretraite.
Na de ochtendmeditaties, het ontbijt en de huishoudelijke werkzaamheden volgt de dagelijkse toespraak van de zenmeester, Jiun Hogen, roshi. Ze bespreekt een zin uit de omschrijving van dit soort retraite, de go-sesshin: ‘Een wakkere, heldere en alerte geest stelt ons in staat in het hier en nu te zijn en de dingen waar te nemen zoals ze zijn, zonder er iets voor te stellen.’ Dat laatste zou je nog beter anders kunnen formuleren: ‘zonder er iets op te laten volgen’, want doorgaans gaat het zo dat je eerst waarneemt en daar vervolgens mee aan de haal gaat omdat de waarneming leidt tot gevoel en gevoel tot emotie en emotie tot bewust handelen. Het waait vandaag hard, dus: probeer het geluid van de wind puur waar te nemen zonder er verder iets mee te doen.

Na de toespraak doen we een loopmeditatie door de zendo, de meditatieruimte. Dat is een verbouwde stal, en er zijn raampjes vlak boven de grond. Door die raampjes zie ik hoe de wind speelt met de dorre blaadjes die er nog liggen sedert vorige herfst.

dorre blaadjes –
de voorjaarsstorm
doet ze wervelen

(Ik had eerst: ‘maakt er wervels van’ maar ik vrees dat dat geen goed Nederlands is: wervels zijn die botjes in je rug, toch?) De haiku bevalt me omdat het net iets meer is dan pure waarneming. De dorre blaadjes zijn iets uit het verleden. Ik heb geschreven ‘voorjaarsstorm’ en dat is niet een weergave van de zuivere waarneming, je kunt aan een storm op zich niet horen, zien of voelen dat hij in het voorjaar plaatsvindt. Maar ik geef zo aan dat het wel degelijk voorjaar is, en sluit me dus aan bij de Japanse traditie die immers wil dat je een seizoenwoord opneemt in je haiku. Voorjaar staat natuurlijk voor nieuw begin, met ‘voorjaarsstorm’ is dat nieuwe begin nogal onstuimig en de nog steeds aanwezige resten van het verleden wervelen in het rond.

Is haiku zenkunst? Die dorre blaadjes-haiku toch zeker niet?

Met mijn taalgeknutsel en mijn symbolische betekenisgeving ben ik ver verwijderd van die eerste zuivere waarneming. Haiku is poëzie, wat geldt is wat er staat, en heeft niets van doen met een of andere boeddhistische (of christelijke, of anthroposofische, of hindoeïstische) traditie.

Is haiku zenkunst? Een zenboeddhist oefent zich onder andere in onbevooroordeelde, zuivere waarneming. Dit soort waarneming kan een uitstekend uitgangspunt zijn voor je poëzie (of je schildering, je compositie, je foto). Dat was inderdaad het geval in de dorre blaadjes-haiku. In die zin kan haiku zenkunst zijn.

Is haiku zenkunst? Ja en nee dus. Een paradox? Nou ja, in vergelijking met sommige koans is dit nog maar een zacht eitje !