Marlène Buitelaar
Voorgeschiedenis
In de zomer van 2007 leerden Max Verhart en ik de groep haikudichters van Cascina Macondo kennen in het Zweedse Vadstena, bij de tweede Europese Haikuconferentie. Het was duidelijk dat hier een gedreven groep mensen bij elkaar was met als inspirerend middelpunt Pietro Tartamella en zijn vrouw Anna Maria Verrastro. In de groep waren o.a. ook de twee vertalers Antonella Fillippi en Annette Seimer aanwezig. Dit om te zorgen dat niet alleen de haiku’s,
maar ook de visie van Pietro en de overige leden van Cacscina Macondo op het wezen van haiku duidelijk kon worden overgebracht aan de Internationale conferentiegangers.
Na Vadstena bleven onze onderlinge contacten bestaan en toen dit voorjaar de uitnodiging voor de conferentie in Turijn in de (email) bus viel hoefden we ook niet lang te aarzelen om de beslissing te nemen om in het begin van de zomer de Alpen over te trekken (een groot genoegen op zich) en deel te gaan nemen aan deze conferentie. Onze bijdragen gingen ons alvast vooruit, om vertaald te kunnen worden in het Italiaans voor de conferentieverslagen.
De conferentie
Op zaterdag 27 juni arriveerden we voor een verblijf van enkele nachten bij de Cascina Macondo (een meer dan 100 jaar oude hofstede gelegen op ongeveer 20 km afstand van Turijn), waar we hartelijk verwelkomd werden. Na bijgekomen te zijn van onze reis werden we direct meegenomen naar het prachtige Pallazo Graneri della Roccia in het hart van het oude centrum van Turijn om tezamen met de vrienden en vrijwilligers van Cascina Macondo (de haikugroep ontleent zijn naam aan de oude hofstede) alles voor de conferentie van de volgende dag voor te bereiden (en ook om alvast een beetje te genieten van de stad en het lekkerste ijs van de regio). De volgende morgen vertrokken we in alle vroegte opnieuw naar het Pallazo en ging de conferentie van start, bijgewoond door een goede 50 bezoekers, van buiten de eigen groep van Cascina Macondo, en met als 3e internationale gast de Joods-Russich-Amerikaanse haikudichter Zinovy Vayman. Pietro Tartamella was gastheer/voorzitter en Antonella Fillipi en Annette Seimer stonden hem daarin bij door het leveren van de gewenste vertalingen van de internationale sprekers. Zij bewaakten ook het strakke tijdschema, waar Pietro in al zijn geïnspireerdheid nog weleens van af dreigde te wijken.
Programma
Pietro Tartamella De Tawani collectie
Fabia Binci Japanse gevoeligheid voor de natuur en seizoenen
Zinovy Vayman Haiku-achtige beelden in de mainstream poëzie
Marlène Buitelaar Muziek en haiku
Anna Maria Verrastro Een bijzondere haiga: de rakuhaiku
Silvia Lo Re Haiga-Natuurlijke kunst
Pietro Tartamella Shashaijin
Giorgio Gazzolo Is elke haiku deel van een mozaiek?
Max Verhart De Tat Twam Asi ervaring
Pietro Tartamella Haiku en jonge mensen, haiku didactiek
Loredana Garnero Zing de essentie (poëzie voor studenten van nu en straks)
Çlirim Muça Haiku publiceren in Italië
Antonella Fillipi Natuurkunde, Fysiologie en haiku
Een boordevol maar zeer boeiend programma waarvan wij ter plekke zeker niet alles begrepen, daar de voertaal voornamelijk Italiaans was en de vertaalster Antonella slechts een aantal punten van elke lezing kon aanstippen. Vanuit Italië ontvingen we echter onlangs de link naar het hele verslag (Italiaans/Engels), compleet met zeer illustratieve foto’s:
http://www.cascinamacondo.net/index.php?option=com_content&view=article&id=278:atti-e-resoconti-2d-conferenza-italiana-haiku-cascina-macondo&catid=102:news&Itemid=90
Overduidelijk, ook zonder vertaling, was de inspiratie en de gedrevenheid van de diverse sprekers. Enkele aspecten zal ik er voor u uitlichten.
Rakuhaiku
Raku* en haiku komen van oorsprong uit dezelfde cultuur en factoren die zij gemeen hebben zijn eenvoud, een sterke band met de natuur, met de seizoenen en met de vier elementen. Anna Maria wordt in haar werk als ceramiste geïnspireerd door haiku Sinds 2003 worden door haar voor prijswinnende haiku in Cascina Macondo’s jaarlijkse haiku wedstrijd Rakuhaiku’s gebakken. Door middel van vorm, kleur en structuur interpreteert zij de winnende haiku’s, waarin zij echter geen perfectie nastreeft, want perfectie is voorbehouden aan Boeddha dus zal de ceramist altijd ingrijpen als het werk te perfect dreigt te worden door middel van een tik met de spatel of een kleine barst. In een diashow gaf zij een kleine presentatie van haar werkwijze en enkele exemplaren van haar werk werden
voor in de zaal tentoongesteld.
Tawani verzameling
In de eerste lezing vertelde Pietro over de Tawani verzameling. Zo’n verzameling drukt een ethisch en filosofisch concept uit. De naam is samengesteld uit twee Dakotawoorden en is door hem bedacht.
Een Tawani verzameling wordt gepubliceerd in boekvorm en bevat 171 composities bestaande uit: 10 senryu’s, 160 haiku’s en 1 tanka. De composities volgen elkaar vijf jaar lang op. Elk jaar bevat 32 haiku’s en 2 senryu’s. De senryu’s openen en sluiten het jaar. Acht haiku’s voor elk seizoen. Op het eind een tanka samengesteld uit regels vanuit de verzameling. De auteur is verplicht om 3 afwijkende haiku’s in te voegen om eraan te herinneren dat perfectie niet bestaat.
In de oneven jaren is het gebruikelijk om 3 haiku’s geschreven door andere auteurs op te nemen om vriendschap te eren. Verder is het de regel dat de auteur niets van deze collectie zelf voordraagt voor publiek. Hij vertrouwt deze toe aan zijn vrienden. Een daad van bescheidenheid om zijn haijinnatuur en de vriendschap te eren.
Na deze lezing voegden Pietro’s vrienden de daad bij het woord en wat volgde was een prachtige uitvoering van zijn haiku’s begeleid door muziek uitgevoerd op een scala van instrumenten (van fluit, tot klankschaal) en vergezeld van bonte bellen uit een bellenblaasapparaatje. Ook het gebruik van de stem als instrument, het afwisselend voordragen van een complete haiku of iedere regel door een ander van de drie lezers was niet alleen een feest voor het oog, maar
vooral ook van het oor en bracht haarscherp ten gehore wat muziek voor haiku kan betekenen. Behalve twee Engelstalige haiku’s (waaronder één muziekhaiku) die als speciaal saluut aan ons opgedragen werden, verstonden wij er vrijwel niets van, maar we waren mateloos geboeid door het klank- en luisterspel. Alhoewel het concept in eerste instantie wat kunstmatig overkomt, hebben wij het ervaren als een boeiende nieuwe manier om haiku tot expressie te brengen.
Shashaijin of janushaiku
Zoals de titel al aangeeft een haiku met twee gezichten. De procedure is als volgt: een auteur schrijft een haiku (bij voorkeur klassiek en met 17 lettergrepen). Op een speciaal daarvoor ontworpen kaart met daarop in het onderste deel een grote hoeveelheid voorgeprinte ‘hokjes’ schrijft de auteur de haiku op en schrijft vervolgens in elk hokje een letter van de haiku totdat alle letters ingevuld zijn. Het onderste deel wordt nu van de kaart afgeknipt. Alle letters in hokjes worden losgeknipt. Deze letters gaan nu, vergezeld van het bovendeel van de kaart met daarop de primaire haiku in een plastic bekertje.
Deze bekertjes komen vervolgens door loting bij een van de andere auteurs terecht die nu met de letters in het bekertje een nieuwe haiku moet maken en daarin zoveel mogelijk van de oorspronkelijke letters moet gebruiken. Deze tweede haiku wordt bijgeschreven naast de primaire haiku op de kaart en ook het aantal letters dat de auteur van de 2e haiku ‘over’ heeft. Degene die de minste letters over heeft, heeft gewonnen. Dit spel werd door ons onmiddellijk haikuscrabble
gedoopt en we waren zeer verrast hoe ontzettend leuk het bleek om dit spel te spelen. De hele zaal zat gebogen over een verzameling lettertjes en deed naar hartenlust mee. Opnieuw een ogenschijnlijk wat ‘bedacht’ concept, dat in de praktijk heel verrassend bleek uit te pakken en waarin het creatieve vermogen van de haikudichter flink moet aanpakken om toch een goede haiku proberen te maken onder deze omstandigheden.
Educatie
Binnen de Cascina Macondo groep houdt men zich veel bezig met het leren schrijven van haiku door kinderen, autisten en mensen met een geestelijke handicap. Muziek is hierbij een onmisbaar attribuut voor structuur en 140 ritme. Zowel Pietro als Loredana hielden hierover een lezing. Ook Antonella benadrukte dit aspect in haar lezing. Ritme is overal, zelfs als we het niet gewaar worden. Alle poëzie heeft ritme, maar haiku laat ons het ervaren door zijn beknoptheid.
Slot
Na afloop van het programma kwamen alle sprekers plus nog enkele andere gasten mee naar de Cascina, en werden met vereende krachten tafels naar buiten gesjouwd en gedekt. Even later zaten we met z’n twintigen onder de sterren te genieten van alle heerlijks van de Italiaanse bodem. Ook vond een evaluatie van de dag plaats. Het prachtige palazzo was speciaal gekozen omdat daarin de Circolo dei Letteri zetelt (het schrijversverbond). Zo leek ook de kans toe te nemen
om de aandacht van de pers en een groter publiek te trekken.
Die beide doelen bleken niet gehaald en dus zal in de toekomst waarschijnlijk weer gekozen worden voor een bijeenkomst op de cascina zelf. Wel was men blij met de internationale deelname, al was die dan ook bescheiden. Aan het eind van de avond bleken alle haikudichters ook nog eens enthousiaste volksdansers en waren ze zelfs in staat om ons tot meedansen te verleiden. De volgende dag bracht het afscheid van ons en Zinovy, maar voordat het zover was hebben we gezamenlijk nog een renku geschreven, opgedragen aan onze gastheer en gastvrouw en met verzen daarin van alle aanwezigen.
Een passend huldeblijk voor de prachtige conferentie, het heerlijke verblijf en het warme onthaal op deze Cascina die zo helemaal in het teken staat van het scala aan creatieve activiteiten dat er plaatsvindt.
haikuconferentie
boordevol expressie
zonder ondertitel
*Raku: een bepaalde school & stijl van keramiek, opvallend door een zware en ruwe behandeling van de klei en de beschildering