Marlène Buitelaar

summer’s end                                                          (eind van de zomer
the ice-cream                                                           van uit de ijscobus
plays ‘greensleeves’                                                 schalt ‘greensleeves’)
_{Martin Lucas, The Iron book of British haiku 1998}

erratic wind                                                             (grillige wind
wakens the old tiles –                                             wekt de oude pannen –
roof concerto                                                          concert op het dak)
_{Pamela Brown, Blithe Spirit 2005}

Inleiding
In mijn eerste artikel schetste ik een overzicht van aantallen en soorten muziekhaiku’s die te vinden zijn in Nederlandstalige haikubundels en tijdschriften (en in enkele ongepubliceerde bronnen). Aan het eind gaf ik een opsomming van vragen waarop ik in de komende tijd antwoorden beloofde. Daar het verzamelen me in het bloed was gaan zitten ben ik daar gewoon mee door gegaan. Alleen ben ik nu overgestapt op buitenlandse (meest Engelstalige) bundels en tijdschriften.
Daarnaast heb ik op diverse plaatsen laten weten zeer geïnteresseerd te zijn in de relatie tussen muziek en haiku’s en dat ik muziekhaiku’s verzamel. Vanuit al deze bronnen in Europa, Canada en de VS heb ik inmiddels een collectie opgebouwd van ruim 800 met name Engelstalige muziekhaiku’s (plus enkele Duitse, Franse en Zweedse). Ook de Nederlandstalige collectie is inmiddels gegroeid tot ruim 700. Vanuit deze beide collecties kan ik u nu antwoord geven op de laatste vraag uit mijn eerste artikel:

Zijn de verhoudingen zoals ik ze tot nu toe gevonden heb in het Nederlandse taalgebied vergelijkbaar met die in het Engelse taalgebied of zijn er grote verschillen en zo ja, welke?

Overzicht

Overeenkomsten en verschillen
Naast vrij veel overeenkomsten, zijn er eveneens een aantal opmerkelijke verschillen te zien. Hieronder een overzicht.

Overeenkomsten

• De grootste overeenkomst is het identieke percentage van de grootste categorie: ‘Instrument’ op de 1e plaats met 27%. De piano staat daarin bij beide op de eerste plaats.
• De volgende grote overeenkomst is dat de categorieën op de eerste tien plaatsen dezelfde zijn! Alleen in de procentuele invulling en de rangorde zit natuurlijk het nodige verschil.
• Verder zijn in de verschillende kleinere categorieën ook veel overeenkomsten te vinden. Het percentage daarvan verschilt onderling nauwelijks.

Een aardig detail op het gebied van overeenkomsten is dat in de categorie ‘componisten’ Bach in beide taalgebieden met grote voorsprong op één staat, Beethoven en Mozart volgen in het Nederlandse taalgebied op een gedeelde tweede plaats, in het Engelse taalgebied staat Mozart op twee en Beethoven op drie. In de smaak op het gebied van onze meest geliefde componisten verschillen we dus blijkbaar niet zo veel.

Verschillen
De verschillen liggen in de procentuele indeling en rangorde van de groepen op de eerste 10 plaatsen in beide gebieden.

• ‘Lied’ heeft in het Engelse taalgebied een veel belangrijkere plaats dan ‘zingen’, zo lijkt het op basis van het aantal gevonden haiku’s. Terwijl dat in het Nederlandstalige gebied precies andersom ligt.
• ‘Muziek’ en ‘componisten’ in het Engelse taalgebied ontlopen elkaar niet zoveel qua aantallen, in het Nederlandse taalgebied gaat ‘muziek’ duidelijk aan kop.
• Jazz* staat in het Nederlandse taalgebied op plaats acht, in het Engelse is dat plaats drie.
• Een aardig detail qua verschillen is te vinden in de categorieën ‘opera’ en ‘operette’. In het Nederlandse taalgebied vond ik alleen vermeldingen van operette. In het Engelse taalgebied daarentegen alleen vermelding van opera.

Haikuselectie
Een kleine selectie uit de Engelstalige verzameling ter illustratie van de eerste tien categorieën (vertalingen Marlène Buitelaar en Max Verhart).

morning sneeze                                                      (ochtendnies
the guitar in the corner                                          de guitaar in de hoek
resonates                                                                trilt mee)
_{Dee Evetts, Frogpond 1997}

lost in song                                                             (een en al zang
my six year old                                                       mijn zesjarig kind
buries a dragonfly                                                 begraaft een libel)
_{Gary Gay, Modern Haiku, 2004}

smoky jazz bar                                                       (rokerige jazzbar
your fingers trace the notes                                  jouw vingers spelen de noten
on my thigh                                                            na op mijn dij)
_{Kathy Lippard Cobb, A New Resonance, 2003}

silent night                                                              (stille nacht
the singing hands                                                   de zingende handen
of the deaf child                                                     van het dove kind)
_{Yvonne Cabalona, Frogpond 2004}

Beethoven’s seventh                                               (de zevende van Beethoven
the man repairing the roof                                    de man die het dak herstelt
hammers in rhytm                                                 hamert op de maat)
_{Carl Brennan, Ko, 2003}

high-power cables                                                  (hoogspanningskabels
stretch over the realms of cold                             reiken over het rijk van de kou
north of all music                                                  benoorden alle muziek)
_{Thomas Tranströmer, Ko, 2000}

karaoke night –                                                      (karaoke avond –
a barfly dances                                                      een kroegtijger danst
with the wallflower                                                met het muurbloempje)
_{Curtis Dunlap, Frogpond 2007}

a clinking wineglass                                               (een rinkelend wijnglas
rattling lid on a saucepan                                     een rammelend pannendeksel
your kitchen symphony                                         jouw keukensymfonie)
_{Bertil Linderoth, ongepubliceerd}

single living                                                             (nu ik alleen woon
I allow the kettle                                                     mag de ketel weer
a full whistle                                                           voluit fluiten)
_{Carmen Sterba, Red Moon Anthology 2004}

free Sunday concert                                               (gratis zondagsconcert
in the slow movement                                            in het langzame deel
another cane falls                                                   valt alweer een wandelstok)
_{Bruce Detrick, A New Resonance, 2000}

Nieuwe vragen
Ook nu kwamen bij het verzamelen, tellen en classificeren van de haiku’s weer vele nieuwe vragen bij mij op, zoals:

• Is het soort muziek en de manier waarop die klinkt ook vooral cultureel bepaald? Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan de categorie ‘straatmuziek’, een verschijnsel voornamelijk van steden, zowel bij ons als in andere landen.
• Staat men op het platteland meer open voor de muziek uit het samenspel van natuur en de mens dan in de grote stad?
• Als ik kijk naar de term zingen is die zeer breed. Met het Engelse woord ‘chanting’ kan zo’n eentonige vorm van zingen veel scherper worden afgebakend van de meer lyrische uitingen daarvan. Is zingen eigenlijk wel een eenduidige term?
• Waarom lenen sommige muzikale onderwerpen zich voor de prachtigste haiku’s en anderen zich voornamelijk voor clichés (zoals die over de Shakuhachi, een Japanse bamboefluit)?

Het is mij intussen duidelijk geworden dat er vele manieren zijn om de gevonden haiku’s in te delen. Bij elk ervan komt weer een geheel ander aspect van de muziekhaiku tot leven. Genoeg inspiratie om ‘het hele register’ te willen onderzoeken.

Tot slot
Ik ben bijzonder blij met de reacties op mijn eerste artikel. Mocht u tot nog toe nog niet gereageerd hebben op mijn oproep om mij uw muziekhaiku’s toe te sturen, dan hoop ik van harte dat u dat alsnog doet en ook dat u in deze beide artikelen genoeg inspiratie hebt gevonden om zelf meer muziekhaiku’s te schrijven en te publiceren.

*De categorie ‘jazz’ is in de huidige telling van het Nederlandse taalgebied kleiner dan in het eerste artikel. Voortschrijdend inzicht tijdens het verzamelen en classificeren heeft mij laten inzien dat in deze categorie een vrij groot aantal haiku’s stonden die eigenlijk onder een andere categorie behoorden (met name ‘instrument’). Bij zowel de Nederlandstalige als de Engelstalige verzameling zijn de categorieën daarom nu opnieuw en zo zuiver mogelijk ingedeeld met vergelijkbare opbouw en verdeling.