Adri van den Berg
Michio Nakahara (1951-) : Message from Butterfly.
Haiku’s in het Engels vertaald door James Kirkup en Makoto Tamaki.
ISBN 978-4-89709-637-7
‘Come out now and then ‘Naar buiten nu en dan
to the field’ – The butterfly naar het veld’ – deze boodschap
sent me this message stuurde me de vlinder
Zo’n boodschap zou ook gericht kunnen zijn aan haikudichters en -lezers buiten Japan: kom uit je gebruikelijke omgeving en kijk eens rond op andermans veld. Deze bundel biedt daartoe gelegenheid. Het is een boeiende onderneming om recente Japanse haiku’s te bekijken in het licht van hedendaagse inzichten en opvattingen over haiku die in het Nederlandse taalgebied leven, zonder te vervallen in vergelijkingen en oordelen.
De bundel is ingedeeld volgens de seizoenen, met Nieuwjaar als extra seizoen. Binnen de afdelingen zijn diverse onderwerpen bij elkaar gebracht. Dat levert traditionele onderafdelingen op, zoals bloesems, cicaden en vlinders, maar ook minder traditionele, zoals dutjes, watermeloenen en het koken. Dit maakt de bundel lichtvoetig, al zijn weemoed en verlangen nooit ver weg.
Op elke bladzijde staan twee Engelstalige haiku’s, gescheiden door de verticale originelen in Japanse lettertekens. Het grafisch effect hiervan is zeer esthetisch.
De vertaler is niet de eerste de beste: James Kirkup, zeer deskundig, en een van de grote stimulators van haikupoëzie in het Westen. Hij was de eerste voorzitter van de Bristish Haiku Society, en woonde lang in Japan. Het vertalen van de haiku’s van Nakahara was zijn laatste werk; hij overleed in mei 2009 op 91-jarige leeftijd. Publicatie van de bundel mocht hij nog net meemaken. Door zijn expertise mogen we aannemen dat de sfeer van de oorspronkelijke teksten behouden bleef. Een klein punt van kritiek is dat Kirkup er kennelijk naar heeft gestreefd om zo dicht mogelijk bij de 5-7-5 indeling te blijven, waardoor er soms minder mooie emjambementen onstaan.
Bij het doornemen van de haiku’s is er een verschil te ontdekken tussen de gemiddelde haiku-opvattingen in Nederlandstalige verzamelingen en die in deze Japanse gedichten.
Nakahara doet bepaald niet steeds datgene, waarvan in onze contreien nog vrij algemeen wordt aangenomen dat dat wenselijk is, namelijk : ‘de dichter eruit schrijven’. Hij benoemt eigen verlangens, ideeën, stemmingen en doet soms gewoon uitspraken (die wij overigens misschien niet altijd begrijpen).
This is beyond words – Er zijn geen woorden voor –
how could I ever describe hoe kan ik het ooit beschrijven
this spring scenery? dit lentelandschap?
What I want to do Wat ik me wens
is look down upon Lake Yogo is neerkijken op het Yogomeer
with eyes of wild geese met ogen van wilde ganzen
A king goes naked – Een koning gaat naakt –
perpetually – even levenslang – zelfs
in autumn seasons in herfstseizoenen
De moderne tijd is steeds voelbaar, scherp en geestig geobserveerd. Onvermijdelijk is de verbinding van hedendaags (stads)leven met de natuur.
Beggars are living Bedelaars wonen
in houses made of cardboard – in kartonnen huisjes –
cherryblossom night nacht van kersenbloesem
Following the move Mee met de trek
to another bar – party naar een andere bar – feestje
goes on in spring mist gaat door in lentemist
Bladerend door afleveringen van Vuursteen en door Nederlandstalige bundels valt op, dat veel haiku’s daar blijven bij ‘mooie beelden’. Deze gedichten laten zien dat er ook poëzie te maken is van op het eerste gezicht triviale beelden, waarin onderliggend commentaar te vinden is.
The wheel of the dance – Het wiel van de dans –
turning, turning, turning to draaien, draaien, draaien op
the beat of sake de dreun van sake
This is the snow that Dit is de sneeuw die
hangs down from the Christmas tree – van de kerstboom hangt –
right out of a bag zo uit een zakje
Maar er zitten zeker ook mooie beelden tussen die niet zozeer een tweede laag hebben.
In a spiders’s web In een spinnenweb
there is an opening that is er een opening waar
the moon has passed through de maan doorheen ging
The pier is washed more De steiger wordt eer omspoeld
by the moonlight rather than door het maanlicht dan
by the ocean waves door de oceaangolven
Het zoeken naar onze plaats in het moderne leven is belangrijk in deze bundel, en dat zoeken is in bijna alle haiku’s voelbaar. Daarbij wordt personificatie niet uit de weg gegaan:
Dear cardiogram Lief cardiogram
could you also detect my ontdek jij ook mijn
spring melancholy? lentemelancholie ?
Nakahara gebruikt ook motieven en symbolen die voor ons niet altijd makkelijk te doorgronden zijn, maar die voor de Japanse lezers wel gemeengoed zullen zijn.
One monstrous cloud Eén monsterlijke wolk
is passing over – Kyoshi’s trekt over –
Kyoshi’s Anniversary Gedenkdag
It might be quite fun – Het kan grappig zijn –
even when fortunes decline zelfs als het fortuin wegkwijnt
to start hunting hares op hazen gaan jagen
Anderzijds moeten we de moed niet te snel opgeven. Het doorgronden van de gelaagdheid is immers een van de genoegens van het lezen van haiku’s. Langzamerhand weten we iets meer van de in Japanse haiku’s vervatte symboliek die mogelijk ook van toepassing kan zijn op de eigen situatie. Op het eerste gezicht is wellicht niet direct duidelijk wat de onderliggende laag kan zijn in :
Chrysantemumfields Velden vol chrysanten
sound like the sons’s mother is een geluid of zoons moeder
yielding to sons’s wife toegeeft aan zoons vrouw
Als we bedenken dat chrysanten een seizoenwoord voor herfst is, zou de interpretatie kunnen zijn dat een moeder in de herfst van haar leven plaats maakt voor de jonge schoondochter – een generatie schuift een plaatsje op. Het plezier om zo’n haiku te hebben doorgrond kan daarmee een inspiratie zijn om de eigen haiku’s van een extra laag te voorzien.
Het kan dus goed zijn om op allerlei manieren over onze eigen heg heen te kijken, zodat de Nederlandstalige haiku’s fris en bij de tijd kunnen blijven. De hedendaagse communicatiemogelijkheden zijn daarbij een stimulans:
Sending me haiku Mij een haiku sturen
of early-blossoming plum over de vroeg bloeiende pruimenboom
by facsimile per fax