Haikubouwstenen 9. Correspondentie

door Klaus-Dieter Wirth

Dit is alweer de negende aflevering van Haikubouwstenen. Tijd voor een korte overweging. Laat het duidelijk zijn dat alle voorbeelden in deze reeks mogen worden beschouwd als goed gelukte haiku’s. Zij verschenen immers alle eerder in internationaal bekende haikutijdschriften, -uitgaven en -bloemlezingen. Deze opzet is niet om een keur aan recepten te presenteren volgens welke haiku geschreven zou kunnen worden, maar juist om uit hetgeen er op haikugebied al geschreven is zoveel mogelijk compositorische overeenkomsten te abstraheren en deze afzonderlijk voor het voetlicht te brengen ter lering en inspiratie.

Een van de overwegingen was ook om hulp te bieden bij onzekerheden over wat er nu wel of niet ‘toegestaan’ is in haiku. Het vorige onderwerp, personificatie, is een mooi voorbeeld. In de eerste periode waarin haiku grotelijks bekendheid kreeg, vlak na de Tweede Wereldoorlog, ontstond er een behoefte aan gezamenlijke richtlijnen – niet zo verwonderlijk, omdat enthousiaste beginners nu eenmaal behoefte aan duidelijke regels hebben. De ‘haikupausen’ uit die tijd hebben toen gemeend te moeten verkondigen dat personificatie niet bij haiku zou horen. Hopelijk is het inmiddels duidelijk genoeg geworden dat wat eerder nog als een ‘verboden zone’ gold, inmiddels toegestaan is, voor zover men er overtuigend, creatief en ‘in de geest van haiku’ mee omgaat.

Deze aflevering van Haikubouwstenen stelt correspondentie (het corresponderende, in de zin van overeenkomstig zijn) aan de orde. Hierbij gaat het om het overeenkomstige tussen twee verschijningsvormen van verschillende herkomst. Overeenkomst kan zich op allerlei gebied voordoen, te denken valt aan kleur, vorm, beweging, sfeer, ontwikkeling…

Een paar voorbeelden:

Elles virevoltent les feuilles dorées
sur la tombe noire
de la danseuse étoile

Marie-Sylvine Dechaume (F)
het wervelen van de gouden blaadjes
over de zwarte graftombe
van de sterballerina

waning moon…
the subtile phases
of het aging face

Harriet Bates (USA)
afnemende maan…
de subtiele fasen
van haar ouder wordend gelaat

spring grass
the pony’s head
through the fence

Claire Knight (GB)
lentegras
de pony steekt zijn hoofd
door de omheining

Luna creciente:
la sombra de mi hijo
junto a la mia

Frutos Soriano (E)
wassende maan
de schaduw van mijn zoon
naast de mijne

De eerste twee voorbeelden zijn relatief simpel te begrijpen: de sterballerina wordt herkend in de over haar graf dansende blaadjes, en de haast onmerkbaar kleiner wordende maan doet denken aan de subtiele veroudering van een gezicht.

De laatste twee voorbeelden vergen iets meer: wat is toch het overeenkomstige tussen lentegras en de kop van een pony door de omheining? Is hier niet veeleer sprake van oorzaak-gevolg? De pony die zijn kop tussen de afrastering door steekt omdat het lekkerste gras immers altijd buiten de omheining groeit? Maar er is meer te ontdekken, zoals dat beide, het gras en de kop van de pony, ergens doorheen tevoorschijn komen.

En wat heeft een wassende maan te maken met de schaduw van een vader en zijn zoon? In eerste instantie is ook hier eerder een oorzaak-gevolgrelatie te herkennen: de maan schijnt en werpt schaduwen op de grond. Maar er is wel degelijk ook sprake van correspondentie: een wassende maan wordt groter, groeit langzaamaan toe naar zijn werkelijke grootte, wat je (nog) niet ziet is toch aanwezig – net zoals een volwassen man in aanleg al aanwezig was in de jongen die hij in zijn jeugd was, net zoals een zoon in meerdere of mindere mate zal toegroeien naar het beeld van zijn vader.

Het creatieve gebruik van correspondentie stond noch in Japan, noch in het Westen ooit ter discussie. Integendeel, het opent steeds deuren naar nieuwe inzichten door de verrassing die optreedt bij het tegenover elkaar stellen van zaken, en het is daarmee een probaat middel gebleken om het nieuw beleefde of ervarene onder woorden te brengen.

De opmerkzame lezer was het in eerdere afleveringen vast ook al opgevallen dat verscheidene van de gepresenteerde haiku’s onder meer dan één noemer kunnen worden gevat, dat er bijvoorbeeld naast het principe van oorzaak en gevolg, waarbij een haiku ter sprake kwam, tegelijkertijd sprake kon zijn van verrassing en humor. Waarom ook niet? De enige voorwaarde voor het opnemen van een haiku is dat hij een goed voorbeeld is voor wat er op dat moment aan de orde is. Dat sluit niet uit dat hij ook in een andere aflevering gebruikt had of zou kunnen worden.

De plaatsing van een haiku in een categorie kan dus soms arbitrair zijn, maar niet alleen omdat er in een haiku, zoals gezegd, soms meerdere categorieën van toepassing zijn. Zeker ook omdat bepaalde categorieën elkaar kunnen overlappen. Toegespitst op het huidige onderwerp: waar ligt nou bijvoorbeeld precies de grens tussen correspondentie, en correlatie (op wisselwerking berustende overeenkomst), parallellisme (als gelijkstandig te verstaan), vergelijking en metafoor?

Hoe het ook zij, enkel de effectieve en goed gelukte inzet van een elementaire literaire bouwsteen is bepalend. De categorie waarin een haiku wordt ondergebracht dient enkel de uitleg zelf, en doet niets af aan wat de betreffende haiku eventueel nog meer in zich bergt of hoe hij nog meer verstaan kan worden.

Het poëtische gehalte is mijns inziens in alle gevallen essentieel voor de waardering en de literaire betekenis van een gedicht en – voortvloeiend daaruit – ook voor opname in deze reeks.

Dan volgt nu een internationale reeks haiku’s waarin, naast eventuele andere eigenschappen, op zijn minst óók correspondentie te herkennen is:

tidal surge
the dead stringray’s wings
fold and unfold

Carole Mac Rury (USA)
getijdegolf
de vleugels van een dode pijlstaartrog
gaan open en dicht

aphid covered roses
the wait
for biopsy results

Eve Luckring (USA)
rozen vol luis
het wachten
op de uitslag van de biopsie

parched field –
a buzzard wheels
in an empty sky

Keith McMahen (USA)
uitgedroogd veld –
een buizerd cirkelt
in een lege hemel

late afternoon –
the cello sonata shifts
to a minor key

Hortensia Anderson (USA)
laat in de middag –
de cellosonate moduleert
naar mineur

foggy day
het gropes for his glasses
Alzheimer patient

Victor P.Gendrano
mistige dag
hij tast naar zijn bril
alzheimerpatient

fly fishing
the thin, wind-blown line
of a spider

Jim kacian (USA)
vliegvissen
de dunne spindraad
windbewogen

Father’s day
teeth missing
from the pocket comb

Roberta Beary (USA)
Vaderdag
de ontbrekende tanden
van het zakkammetje

granite headstone
the remains
of het stubbornness

Marian Olson (USA)
granieten grafsteen
wat overbleef
van haar koppigheid

a page torn
from het diary
het abortion

Gregory Hopkins (USA)
een blad gescheurd
uit haar dagboek
haar abortus

we promise each other
nothing will change
slack tide

Deborah P. Kolodji (USA)
wij beloven elkaar
dat er niets verandert
doodtij

eating my desert
I read
the last page first

Betty Kaplan (USA)
mijn toetje genietend
lees ik eerst
de laatste bladzijde

spring sunbeam
the baby’s toes
spread apart

Peggy Willis Lyles (USA)
een straal lentezon
baby’s teentjes
spreiden zich

starting over –
my footprints erased
by the morning tyde

Cara Holman (USA)
opnieuw beginnen –
mijn voetsporen uitgewist
door het ochtendgetij

tiger lilies
he tells her how much
he likes freckles

Susan Contable (CAN)
tijgerlelies
hij vertelt haar hoeveel hij houdt
van haar zomersproeten

organics
the farmer’s ruddy face
among the apples

Betty Warrington-Kearsley (CAN)
bioproducten
het blozende gezicht van de boer
tussen zijn appels

elle déploie un éventail
l’Andalouse aux yeux sombres
– soir de demi-lune

Yves Brillon (CAN)
ze ontvouwt een waaier
de donkerogige Andalusische
– halvemaanavond

frosty morning
a lorikeet’s call
scratches the air

Beverley George (GB)
ijzige ochtend
de kreet van een papegaai
bekrast de lucht

autumn evening
last dregs of red wine
in a bottle

Patricia Prime (GB)
herfstavond
een restant rode wijn
in een fles

Matin de grisaille
Si mièvres les chants de Noël
dans le haut-parleur

Patrck Blanche (F)
Sombere ochtend
Zo krachteloos de kerstliederen
uit de luidspreker

Anochece
Al final del camino
una casa abandonada

Elsa Paseu (F)
Avondschemering
Aan het einde van de weg
een verlaten huis

half-moon
in the meadow the swish
of a scythe

Maya Lyubenova (BG)
halvemaan
in de weide het zwiepen
van een zeis

Rast am Flussufer
tief in mir die Trägheit
des Stromes

Brigitte ten Brinck (D)
rust aan de rivieroever
diep in mij de traagheid
van de stroom

Hüft-OP
an der Eingangstür glänzt
ein neues Scharnier

Heike Gericke (D)
heupoperatie
aan de toegangsdeur
een nieuw scharnier

Novembernebel
Der Arzt sieht einen Schatten
auf dem Röntgenbild

Hans-Jürgen Görung (D)
Novembernevel
De arts ziet een schaduw
op de röntgenfoto

Ungesagtes
die fehlende Farbe
in ihren Augen

Gabriele Hartmann (D)
het onuitgesprokene
de ontbrekende kleur
in haar ogen

Häkeldekchen
in der Zimmerecke
eine Spinne

Silvia Kempen (D)
gehaakte sprei
in de hoek van de kamer
een spin

gefrierender See
Mutter zeichnet
ihren letzten Wunsch

Helga Stania (D)
dichtvriezend meer
moeder ondertekent
haar laatste wens

Meereswellen
kommen und gehen
Akkordeonklänge

Klaus-Dieter Wirth (D)
golven
komen en gaan
accordeonklanken

Ze hield zo van wit –
de morgen na haar sterven
valt er poedersneeuw.

Maria De Bie-Meeus (B)
De haven bij nacht
In het gehesen visnet
hangen de sterren

Herwig Verleyen (B)
Witte seringen
en bleke meisjesschouders –
nu is het lente

Guy Vanden Broeck (B)
rondom de rotsen
strijken meeuwen neer
en toeristen

Ria Giskes-Pieters (NL)
voor opa’s boeken
staan nu speelgoedautootjes
netjes gerangschikt

Ferre Denis (B)
Zachte landing op Mars.
Op mijn broodplank vol kruimels
landt een spinnetje.

Monika Detter (B)
de treinreiziger
hij dooft zijn sigaret
en de boze blikken

Geert Verbeke (B)
Nu moeder dood is
draag ik haar erfjuwelen
en haar gebaren.

Clara Timmermans (B)
Laatzomeravond
het schaap zoekt nog wat te drinken
diep in de emmer.

Marcel Smets (B)
na weken witten
het huis half klaar – daar! in één nacht
de wereld wit

Bert Hoorn (NL)

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *