Walter Vereertbrugghen

Ter gelegenheid van Europalia kwamen er in 1989 meer boekwerken op de markt, gewijd aan Japan. In Haiku Een jonge maan van J. van Tooren maakte ik kennis met een dichtvorm die, los van alle franje, doordrong tot de kern van een poëtisch gebeuren. Een van de eerste verzen die ik bij het doorbladeren las, was het volgende:

Een bergkoekoek vliegt
naar een eiland, en allengs
versterft zijn roepen.

                                                        Basho

Ergens raakte deze haiku een gevoelige snaar. Ik zag vooral het dynamisch beeld van een vogel die verdwijnt richting horizon. Op zich geen wonder, maar van een bergkoekoek verwacht men dat hij in de bergen vertoeft, niet over zee. Bovendien versterkte mevrouw van Tooren deze bedenking door haar bijgevoegde commentaar. Ik citeer: ‘Een “bergkoekoek” of “hototogisu” leeft diep in het gebergte.’
Deze uitleg ontleende ze zeer waarschijnlijk aan R.H. Blyth, die in zijn Haiku-reeks van vier volumes het originele vers afdrukt. Het voorgaande vers bij Blyth handelt over een hototogisu, die hoog boven een hangbrug over een ravijn vliegt, ergens diep in de bergen. Vandaar. Ik was ook onder de indruk van de connotatie van vertrouwen. Als een bergkoekoek zich naar een eiland waagt, riskeert hij er geen voedsel te vinden. En wie weet, misschien huist daar wel een natuurlijke vijand, zoals een nog grotere roofvogel, waartegen hij niet opkan.
Later vond ik een andere vertaling van hetzelfde vers. Henri Kerlen laat in zijn versie als het ware de klank weg uit de haiku.

Een koekoek vliegt weg –
waar hij tot een stipje wordt,
ligt een ver eiland.

Deze versie geeft een zuiver beeld weer, de verdwijnende klank kan men er zich desnoods bij inbeelden. Een tweede verschil ligt in de gebruikte naam voor de vogel.
Wat heeft de dichter nu oorspronkelijk geschreven, vroeg ik me daarom af.
De oorspronkelijke versie, ongeveer letterlijk vertaald, bevat een verstervend roepen en luidt:

Een/de koekoek
gaat verdwijnend weg in de richting (van)
een enkel eiland.