Marlène Buitelaar
Zij achter, ik voor
zingen we elk ons liedje
samen op de fiets Vincent Duindam
Indelingen
In de vorige afleveringen van ‘De geur van muziek’ (Vuursteen voorjaar 2008 en najaar 2008) presenteerde ik een indeling die geheel gebaseerd was op de soorten muziektermen die als onderwerp in muziekhaiku’s voorkomen. Een leuke manier om eens met een analytische blik naar eigen en andermans muziekhaiku’s te kijken. En te proberen eens wat te spelen met muzikale onderwerpen, door er meer als een waarnemer naar te kijken, eens proberen niet volledig ‘op’ te gaan in de muziek, maar het haikumoment ervan te ‘vangen’ en beschrijven.
Een andere en in mijn ogen zeer intrigerende indeling van muziekhaiku’s krijg je door ze te bekijken van uit de volgende driedeling: muziek als onderwerp, muziek als decor, muziek als metafoor. In deze volgorde van elk een voorbeeld:
Te pas, te onpas
zingt ze met een klare stem
zomaar voor zich uit Clara Timmermans
Moeders piano
vroeger vol melodieën
hult zich in stilte. Cees Kranenburg
Van oor tot oor
een symfonie van ruisen
– eindeloos… Gaby Bleijenbergh
Niet alleen het wat statische gegeven van het instrument of de aard van de muziek is van belang bij deze indeling, maar de gehele haiku komt tot leven en er ontplooit zich een schouwspel, waarbij we ons afvragen wat deze haiku voor ons schetst.
Correspondentie
In de afgelopen tijd heb ik met veertig haikudichters en -dichteressen in binnen- en buitenland gecorrespondeerd over hun relatie tot muziek.
Respondenten per land
België 8
Canada 4
Engeland 4
Nederland 13
Noorwegen 1
Roemenië 1
Servië 1
Verenigde Staten 4
Zweden 4
Mijn respondenten waren 21 mannen en 19 vrouwen uit 10 landen. Aan hen werden dezelfde twee vragen voorgelegd:
1) Wat betekent muziek voor u in het algemeen ?
2) Wat is de betekenis van muziek voor u in relatie tot het schrijven van uw haiku’s?
Ik begin met het uitwerken van deze tweede vraag.
Betekenis van muziek voor het schrijven van haiku’s
man vrouw totaal
Geen betekenis 25% – 3 7 10
Wel betekenis 25% – 6 4 10
Indirecte betekenis 50% – 11 8 19
De tweede vraag bleek voor vele haikudichters vrij snel te beantwoorden en vaak een eye-opener. Men was eigenlijk enigszins verbaasd over de eigen conclusie dat, hoe belangrijk muziek ook voor hen was, deze hen maar zelden direct inspireerde tot het schrijven van haiku’s. Veel vaker noemden zij de indirecte invloed, omdat muziek van veel belang wordt geacht omdat de muzikale aspecten van de haiku er sterk door beïnvloed worden, zoals maat en ritme.
Slechts een kwart van de respondenten gaf aan dat muziek als onderwerp hen direct beïnvloedde bij het schrijven van haiku’s.
Emotie
De eerste vraag maakte veel los bij mijn respondenten. De antwoorden vielen niet zo simpel in te delen. Het is duidelijk dat voor vrijwel iedereen muziek emotie betekent of daarmee verweven is. Ontroering en herinnering worden meermaals genoemd, communicatie, een esthetisch ideaal, zieletaal, lyriek, een extra dimensie, spiegel van het leven, kruisbestuiving en nog vele andere poëtische bewoordingen, waaruit zonneklaar blijkt, hoe diep muziek vrijwel al deze muziekhaikudichters raakt.
Soort muziek
een fado-haiku
ik geniet van mijn zwijgen
en haar muziek Anita Reimer
Die grote stilte
vooraleer na het concert
het applaus losbarst. Luc Vanderhaeghen
Welke muziek deze emoties bij ons losmaakt verschilt enigszins. De helft van de inzenders noemt enigerlei vorm van klassieke muziek, een kwart noemt jazz en daarnaast worden ook nog blues, folk- en popmuziek genoemd, maar elk in mindere mate. Eén respondent uit Zweden gaf aan dat hij (hoewel hij veel van menselijke muziek hield) de voorkeur gaf aan ‘the sounds of life’ en hij noemde daarbij het voorbeeld van klokken.
Meestal wil men omspoeld worden door de favoriete muziek. Velen draaien de hele dag muziek, hebben de radio aanstaan op een favoriete zender en/of zingen zelf.
Eenheid en verscheidenheid
Hetzelfde hout, zingt
Fado, dient tot sintels en
heiligenbeelden. Sybrand M.van Eyk
Op zondagmorgen
kreunt het orgel in de kerk
boven de zondaars Anna Rebel
Opvallend was dat volgens enkele inzenders uit met name het Nederlandse taalgebied haiku’s altijd een natuurbeleving dienen te bevatten, zodat zij dus vrijwel geen muziekhaiku’s schreven, hoewel ze muziek wel degelijk uitermate belangrijk zeiden te vinden. Maar haiku en muziek krijgen elk hun aparte, afgebakende plaats in hun leven.
Anderen (en daarvan waren er iets meer in het Engelse taalgebied) schrijven over de ‘kruisbestuiving’ tussen muziek en haiku. Misschien ook wel symbiose (het elkaar versterken en aanvullen).
Hoewel op dit moment nog niet genoeg gegevens beschikbaar zijn om dit vermoeden hard te maken, lijkt het er naar mijn mening sterk op, dat muziekhaiku’s – zo men die al schrijft – vaak niet aan de eigen kwaliteitseisen voldoen en dus minder vaak worden ingestuurd naar haikubladen.
Ik kreeg op mijn verzoek wel veel ongepubliceerde muziekhaiku’s toegestuurd. Mijns inziens een teken dat men er zeker wel van geniet om – in ieder geval voor eigen genoegen – muziekhaiku’s te schrijven.
Gevoel
Bach in de auto
het asfalt verandert in
een hemelse weg Ria Giskes-Pieters
raakt hij de juiste snaar
zingt zij
het hoogste lied Ettina J. Hansen
Eén van de inzenders verwoordde prachtig het gevoel dat door het intens opgaan in de geliefde muziek er als het ware ‘een poortje opengaat voor sterke sensitiviteit voor andere waarnemingen, als het poortje van de muziek sluit’.
Muziek kan ook de lichamelijke rust, of haar keerzijde, de onrust reguleren. Van beide situaties gaven inzenders schetsen. Scherpe waarnemers als we vaak zijn, worden we nerveus van de ene soort muziek en worden dromerig, ontspannen van de andere.
Conclusies
Mijn eerste vraag (zie p.20) was in al zijn beknoptheid niet in één of twee zinnen te beantwoorden en juist in de weidsheid van hun antwoorden
gunden de respondenten me een blik in hun wereld, waardoor enkele van mijn vragen beantwoord zijn. Maar veertig reacties is een te bescheiden aantal om gefundeerde uitsp raken te doen, temeer door de grote verscheidenheid in de antwoorden. Des te meer reden om door te gaan met mijn onderzoek en te blijven corresponderen met zoveel mogelijk haikudichters over haiku en muziek.
Mijn conclusies zijn daarom op dit moment:
– Meer onderzoek en correspondentie met haikudichters in binnenen buitenland is nodig.
– Muziek in ons leven steunt, kalmeert, stimuleert en voedt ons, en is een waardig onderwerp om meer en veelsoortiger te bezingen in onze haiku’s (of senryu’s) dan tot nog toe gebeurt.
Haiku of senryu
Naast de antwoorden die het opleverde heeft dit deel van mijn onderzoek ook weer enkele specifieke vragen opgeroepen:
– Zijn muziekhaiku’s misschien eerder of beter muzieksenryu’s te noemen?
– Geeft haiku schrijven ons – esthetisch gezien – een beter gevoel dan senryu schrijven?
– Zou er een stimulans uitgaan van een opsplitsing in twee categorieën (haiku en senryu) voor inzending van het eigen werk?
Hulp
Ik stel het buitengewoon op prijs als u bereid bent mij te helpen met mijn onderzoek. Dat kunt u door mij uw muziekhaiku’s toe te zenden, die dan opgenomen worden in mijn verzameling. (Daaruit is inmiddels al een bloemlezing voortgekomen onder de titel: Eerste recital ; zie de aankondiging in het winternummer).