Haikubouwstenen 2. Contrasten, ongerijmdheden

door Klaus-Dieter Wirth

Naast de verrassing waarover het eerste deel van deze serie artikelen ging, is ook het tegenover elkaar stellen van zaken, toriawase in het Japans, ook wel bekend als: juxtapositie een vaak voorkomend structuurelement in haiku.

Daarbij worden van oorsprong verschillende componenten op elkaar betrokken zonder dat daaruit noodzakelijkerwijs een nieuwe betekeniseenheid ontstaat. op deze manier wordt tegelijkertijd de – voor haiku karakteristieke – belangrijke spanningsboog versterkt, die de uiterlijke driedeligheid door een innerlijke tweedeling nog meer lading geeft. Hiermee samenhangend komt ook de eigenlijke betekenis van het snijwoord (kireji) in het spel, die extra dynamiek toevoegt aan de genrespecifieke assymetrie. Er wordt hierdoor een stuk lege ruimte (ma) geschapen, die in de Japanse esthetiek een centrale plaats inneemt als het gaat om de uitbreiding van de interpretatiemogelijkheden.

Dit is er de oorzaak van dat de verdeling van haiku in twee segmenten als een der wezenlijke vormtechnische uitgangspunten wordt gezien, wat dus ook de verklaring is voor het feit dat haiku zich maar zelden toont in de vorm van één doorlopende zin.

Jane Reichhold noemt het kleinere deel dat in veel gevallen als een soort slogan te verstaan is ‘fragment’ en het langere deel, doorgaans twee regels omvattend en vaak met een meer op een zin gelijkend woordverband ‘phrase’.

Lee Gurga gaat in dit verband meer in op het inhoudelijke aspect, wanneer hij concludeert dat de voornaamste techniek bij haiku bestaat uit het zonder enige interpretatie naast elkaar zetten van twee of drie poëtische beelden, waarvan ten minste één uit de natuur stamt. Het tweede (en eventueel derde) beeld houdt in meer of mindere mate verband met het eerste. Het hierdoor naar elkaar toe bewegen van deze beelden van verschillende herkomst brengt de lezer er onwillekeurig toe ze te vergelijken, waarbij hij zal proberen de open ruimte ertussen gevoelsmatig dan wel verstandelijk te overbruggen om zo uiteindelijk de erin aanwezige overeenkomsten c.q. verbanden te ontdekken.

Binnen de traditionele Japanse haiku-esthetiek zijn er meer van dit soort wisselwerkingen, zoals de echo, de uitweiding en de in dit artikel besproken contrastwerking. William J. Higginson noemde de interactie tussen de beelden al eens ‘het hart van de haiku’. Anderen vergeleken de ruimte tussen de verschillende beelden in een haiku met die van de midden- en de massa-elektrode van een bougie: is die te klein, dan wordt er niet genoeg energie opgebouwd voor de ontsteking van het brandstofmengsel: is hij echter te groot, dan kan er geen vonk ontstaan. Slechts bij een juiste afstelling springt de vonk in de ware zin van het woord over!

Er moet dus voor gezorgd worden dat het contrast tussen de in een haiku gebruikte beelden niet te groot is. Een al te extravagante versleuteling van beelden heeft een averechts effect, het komt erop aan de toevallig in onze omgeving ontdekte complexiteit te gebruiken, die ons door zijn associatiemogelijkheden des te meer verbaast en verrijkt.

In de loop van de volgende afleveringen van deze haikuanalyse zal overigens steeds weer blijken dat in goede haiku’s vaak sprake is van verscheidene structuurelementen tegelijk.

a bite of cold peach –
perspiration drips
in hidden places


Adelaide B. Shaw (USA)
hap uit een koude perzik
zweetdruppels vallen
op verborgen plekken

New Year’s Day
my mother refreshes
her old complaints

Robert Epstein (USA)
Nieuwjaarsdag
mijn moeder ververst
haar oude klachten

gurgling stream
the stone drying in my hand
dies silently

John Bird (Australia)
gorgelende beek
de steen die in mijn hand opdroogt
sterft stilletjes

Man lands on the moon –
from the heap of the withered leaves
an earthworm crawls out


Federico G. Peralte (Philippines)
De mens landt op de maan
uit een hoop verwelkte bladeren
kruipt een worm

winter evening
the begaar’s breath joins
smoke from the fire

Angelee Deodhar (India)
winteravond
de adem van de bedelaar
en de rook van het vuur

Drying river bed –
On the waves of the sand
Boats, going nowhere!

Rashid Ghauri (Pakistan)
Droogvallend rivierbed –
Op de zandgolven boren,
Op weg naar nergens!

a chrysanthemum lights
the darkened garden
all alone

Ion Codrescu (Romania)
een chrysant verlicht
de verduisterde tuin
in zijn eentje

populars lining the park
still small in the sketch
from my school days

Slavko Sedlar (Serbia)
de populieren rondom het park
nog maar klein op de tekening
uit mijn schooljaren

in clear water
a trout between
sky and gravel

Sean McWilliams (GB)
in helder water
een forel tussen
hemel en kiezels

Un soupçon d’orange
teinte déjà les kakis
Si bleues les bourraches

Patrick Blanche (F)
Een vleugje oranje
kleurt al de kaki’s
Hoe blauw de bernagie

chargée d’emplette
elle sllome entre les tentes
des SDF

Dominique Champillion (F)
met volle boodschappentassen
slalomt zij tussen de tenten
van de daklozen door

route de la mer
dans la voiture elle s’allonge
pour voir le ciel

Philippe Quinta (F)
op weg naar de zee
gaat ze languit liggen in de auto
om de hemel te zien

entre los lirios
a un lado del camino
la lavadora

Gustavo Carballo (Mexico)
tussen de lelies
aan één kant van de weg
een wasmachine

Un monje ciego
Les ecos de su canto
traen la luz


Rafael Garcia Bido (Dominican Republic)
Een blinde monnik
De echo’s van zijn lied
brengen licht teweeg

El silencio, si,
interrumpiendo la voz
de los pájaros.

Maria Pilar Alberdi (E)
De stilte, ja
onderbreekt de zang
van de vogels

brütende Hitze
beim Arzt warten geduldig
zwei Regenschirme

Ruth Franke (D)
broeierige hitte
bij de dokter wachten geduldig
twee paraplu’s

die Greisin im Bett
gefesselt
von Kindergeschichten

Helga Niewerth (D)
de oude vrouw
bedlegerig, verstrikt
in jeugdherinneringen

Verlassener Leuchtturm.
Hinter den Scheiben
den salzige Mond

Wolfgang Beutke (D)
Verlaten vuurtoren
Door de ruiten
de ziltige maan

Die Tusche reiben…
und noch ein Versuch
Schnee zu malen

Ramona Linke (D)
nieuwe inkt wrijven…
en nog maar eens proberen
sneeuw te schilderen

Vollmond
am Fuß der Leiter
Äpfel

Gabriele Reinhard (D)
volle maan
aan de voet van de ladder
appels

Fieber –
der Junge schüttelt
seine Schneekugel

Angelika Wienert (D)
koorts –
de jongen schudt
zijn sneeuwbol

lautlos
das Vorbeiziehn der Landschaft
im Lärm der Motoren

Klaus-Dieter Wirth (D)
geluidloos
trekt het landschap voorbij
in de motorherrie

Schweigeorden –
das Rauschen der Pappeln
im Klosterhof

Ina Müller-Velten (D)
zwijgende orden
het geruis van de pelles
in de kloostertuin

moderne kunst
am ausgang das staunen
über den himmel


Bernadette Duncan
moderne kunst
aan de uitgang de verwondering
over de hemel

ca. 100 Milliarden Galaxien
ich bin ca.
nichts

Dietmar Tauchner (A)
circa honderdmiljard melkwegstelsels
ik ben zo ongeveer
niets

Moeders piano
vroeger vol melodieën
hult zich in stilte

Cees Kranenburg (NL)
de blinde pianist
de enige van de band
die nog blij kijkt

Jeanine Hoedemakers (NL)
de rouwmaaltijd
hij herinnert zich opeens
wel honderd moppen

Ludo Haesaerts (B)
het begint te sneeuwen.
In de achteruitkijkspiegel
mijn zwarte sporen

Bart Mesotten (B)

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *