door Klaus-Dieter Wirth

Net zoals bij haikubouwsteen 4. de herhaling, lijkt ook het causaliteitsprincipe op het eerste gezicht niet zo voor de hand liggend om de compositie van een haiku op te baseren, omdat het bij haiku eerder aankomt op ingeving en aanvoelen dan op verstandelijke criteria. Aan de andere kant bepalen in de natuur niet alleen het toeval of zelfs de chaos het verloop van de gebeurtenissen, maar evenzeer de wet van oorzaak en gevolg. Dat is de reden voor het feit dat dit principe beslist in haiku kan worden gebruikt – niet in de laatste plaats ook in de Japanse klassieken:

Het is in dit verband interessant om vast te stellen dat er in het Nederlandse taalgebied opvallend veel oorzaak-gevolghaiku’s worden geschreven. Je loopt daarbij groot gevaar om te blijven hangen in clichématige uitspraken. Originaliteit, het verwonderen van de lezer met verrassende waarnemingen is dan des te belangrijker. Dit lukt maar zelden enkel door een originele formulering. Beslissend voor het slagen van deze opzet is de zogenaamde ‘haikugeest’, de goede manier van kijken, de juiste verhouding tot de dingen, zoals die zich bijvoorbeeld toont in het zenboeddhisme met zijn waardevrije beschouwing van de omgeving, het belang dat erin wordt toegekend aan zelfs de kleinste verschijningsvormen van de schepping, en zijn grote terughoudendheid bij het op de voorgrond stellen van het eigen ik. Op die manier worden wetmatigheden niet zozeer gevoeld als lotsbepaaldheden, maar worden zij waargenomen met kinderlijke verbazing, diepe eerbied, of een glimlach, een instelling die niet zo gauw zal leiden tot een nuchtere natuurwetenschappelijke beschrijving, maar juist haast automatisch de noodzakelijke poëtische draai aan het geheel geeft, die volgens Roman Ingarden het literaire kunstwerk doet ontstaan dat door zijn meerstemmigheid de lezer op meerdere vlakken raakt. Wanneer op deze wijze een enkele oorzaak leidt tot een waaier aan gevolgen heeft ook deze bouwsteen zijn waarde bewezen.