Inhoudsopgave
Hoe het begon in Japan
Eerste Haiku in Nederland
De Pioniers
Vuursteen, kwartaaltijdschrift voor Haiku en Tanka
Haiku Kring Nederland
Haiku van bekende Nederlandse schrijvers
Opkomst Nieuwe Media
Hoe het begon in Japan
De eerste Nederlander die haiku schreef was Hendrik Doeff, bewindhebber op het Nederlandse handelseilandje Dejima bij Nagasaki. Van zijn hand zijn twee haiku’s in het Japans gepubliceerd. Waarschijnlijk was hij de eerste westerling die haiku’s schreef. De Japanse tekst van de eerste haiku is: 春風やアマコマ走る帆かけ船 harukaze ya / amakoma hashiru / hokakebune. De Nederlandse vertaling van Frits Vos is:
Een lentebriesje
her en der reppen ze zich:
de zeilscheepjes
Henkdrik Doeff
Een tweede haiku van Hendrik Doeff in het Japans is: 稲妻のその手借りたし草枕 inazuma no / kaina wo karan / kusamakura. In de vertaling van Willy Vande Walle:
In die bliksemsnelle
armen van haar wil ik vannacht
uitrusten van de reis
Henkdrik Doeff
De haiku’s van Hendrik Doeff zijn opgenomen in een compilatiewerk Shikai kuzôshi shohen四海句双紙初篇, een collectie van poëzie en proza samengesteld door Gyokushô-an Shizan玉蕉庵芝山, gepubliceerd in het jaar Bunka 13 (1816). Voor zover bekend heeft Hendrik Doeff in Nederland geen haiku’s geschreven en ook geen verdere verspreiding aan haiku gegeven.
Eerste haiku in Nederland
Een leuk ‘broodje aap’ verhaal over de eerste in Nederland gepubliceerde haiku staat in Meander Magazine. Hierin wordt vermeld dat de eerste haiku in Nederland in 1863 gepubliceerd zou zijn in de Gids. Dit verhaal is niet correct. Voor zover bekend is pas in 1933 voor het eerst de term ‘ haiku’ verschenen in een Nederlandse publicatie. Dit was op 19 februari 1933 in het staat- en letterkundig nieuwsblad ‘Het Vaderland’.
In de Parelduiker wordt door Ruben van Luijk gesteld dat Slauerhoff als eerste echte haikudichter in het Nederlands taalgebied beschouwd kan worden. Uit dit zeer lezenswaardige artikel komt onderstaande informatie. Slauerhoffs hokkai’s riepen hoegenaamd geen weerklank op in de Nederlandse letteren. Na het verschijnen van de vier kleine gedichten blijft het in Nederland lange tijd ijselijk stil rond de haiku.
Lieveling, schooner ben jij dan de heilige Foedsji,
Die maar één welvenden sneeuwigen top heeft,
Alleen bij het vroegrood één rozige spits toont.
Slauerhoff
In 1959 neemt Lucebert enkele ‘Japanse epigrammen’ op in zijn bundel ‘val voor vliegengod’, waarvan onderstaande epigram ‘herfst’ het bekendst zou worden. De haiku had de koning van de vijftigers waarschijnlijk bereikt via Ezra Pound of Basil Hill Chamberlain.
kinderen buiten
verminken de stilte
oh beminnelijk litteken
Lucebert
De Pioniers
Reeds in 1955 publiceerde Cornelis Ouwehand naar het Nederlands vertaalde tanka’s in ‘Hyakunin Isshu’ voor stichting de Roos in Utrecht. In de jaren zestig komt de productie van haiku in Nederland goed op gang. J.C. van Schagen publiceerde de eerste Nederlandstalige bundel met eigen haiku’s. In 1960 publiceert hij in ‘De Nieuwe Stem’ haiku’s onder de titel ‘Miniaturen’.
donkere dolmen
stonden aan een oude zee
we stonden samen
J.C. van Schagen
In 1960 publiceert Jef Last de verzamelbundel ‘Vloog een bloesem terug naar haar tak’. In deze bundel met uit het Japans vertaalde poëzie verschijnen de eerste naar het Nederlands vertaalde haiku’s. W. Hussem schrijft korte haiku-achtige gedichten. In 1961 publiceert hij de bundel “Steltlopen op zee”. In de Nieuwe Leidse Courant van 29 augustus 1964 verschijnt een recensie van het bundeltje ‘Bamboe ruist in het Westen’ van Paula Gomes.
Meer Nederlandse dichters beginnen haiku’s te schrijven. Onder meer Max Croiset met de bundel ‘Inzicht’ en Bert Schierbeek met de bundels ‘De deur’ en ‘De tuinen van Suzhou’ die veel Japanse invloeden laten zien. In Spektator, tijdschrift voor Neerlandistiek, verschijnt in 1978 een overzichtsartikel van dichters die haiku hebben geschreven. Van groot belang voor de doorbraak van haiku in Nederland waren de publicaties van J. van Tooren. Ze publiceerde onder meer ‘Haiku Een jonge maan’, ‘Senryu De waterwilgen’ en ‘Tanka – het lied van Japan’. Toenmalig hoogleraar Japanologie van de Universiteit Leiden Frits Vos, ondersteunde haar bij het uitgeven van de vertalingen. Voor het bekend maken van renga (kettingverzen) was Noriko de Vroomen van belang. Ze was actief op poëziefestivals en publiceerde in 1984 de rengabundel ‘Zomermaan’. In De Revisor verscheen in 1989 haar artikel ‘Kettingvers in Rotterdam’. Een radiopionier was Bob Verstraete. Voor de KRO maakte hij het radioprogramma ‘Blauwe Maandag’ waarvoor luisteraars haiku’s konden inzenden. Hiervan is in 1982 een publicatie verschenen.
Uitgeverijen
De boeken van J. van Tooren zijn uitgegeven door Meulenhoff. Deze uitgever publiceerde in 1983 een krant met uitgebreide informatie en artikelen over haiku, tanka en renga. In de beginjaren waren Kairos en De Beuk belangrijke uitgeverijen voor haiku-publicaties. Kairos gaf onder meer vertalingen uit van Japanse haiku’s door Henri Kerlen en Karel Hellemans en publiceerde begin jaren tachtig Nederlandstalige haikubundels. Simon Buschman heeft bij de start veel voor HKN betekend en realiseerde samen met Arjen de Groot de eerste bundel samen met Kairos. Ook was Simon Buschman, samen met Adri van den Berg en Karel Hellemans de samensteller van de eerste Nederlandstalige tanka’s die door de Beuk in 1995 is uitgegeven. De Beuk was ook de uitgever van de HKN-jubileumbundel in 1990 ‘Spelen met Wind en Maan’. Uitgever St. Dimensie gaf in 1982 de scriptie uit van Veronica Laterveer onder de titel ‘Het verschijnsel Haiku in het Nederlands taalgebied’.
Eén van de haiku pioniers was W.J. van der Molen. Hij was redacteur van “Vuursteen” en van 1991 tot zijn dood in 2002 geeft hij zijn eigen tijdschrift voor het korte gedicht ‘Kortheidshalve’ uit. Wim Lofvers, oud-voorzitter van de HKN, onderhield een privé-uitgeverij. Begin herfst 1995 publiceerde hij het eerste nummer van ‘Woodpecker’ (Specht), een ‘wereldwijd tijdschrift om haiku te delen’. Het tijdschrift verscheen tot 2002 twee maal per jaar. Ook Max Verhart was voorzitter van HKN en hoofdredacteur van Vuursteen. Hij gaf van 2010 tot 2016 het internationaal haiku tijdschrift Whirligig uit en hij had eigen uitgeversbedrijf voor haiku publicaties met de naam ‘het Schrijverke’. Hans Reddingius publiceerde in 2008 ‘ Vliegen op de rijst – een introductie in de haikuwereld’ en voor Haiku Foundation schreef hij een helder artikel over de geschiedenis van haiku in Nederland. Bij uitgeverij De Arbeiderspers verschenen nieuwe vertalingen van Basho door Jos Vos. In 2001 verscheen ‘De herfstwind dringt door merg en been’ en in 2005 ‘De smalle weg naar het noorden’. Een klassieker van Basho ‘Sarumino’ werd door Wim Boot en Henk Akkerman in 2021 gepubliceerd onder titel ‘Een regenjasje voor het aapje‘. In 2023 verscheen ‘Verzamelde Haiku’s’ met hierin alle haiku’s van Basho met een goede toelichting. In 2024 publiceerde Jos Vos honderd haiku’s van Buson in de publicatie ‘Oog in oog met de maan‘.
Haiku in Vlaanderen
Een grote Vlaamse haikupionier was Bart Mesotten. Hij publiceerde onder meer ‘Dag haikoe‘, de eerste Vlaamse haiku bloemlezing en hij was mede oprichter en hoofdredacteur van ‘Vuursteen’. Karel Hellemans publiceerde in 1980 de bundel ‘Tanka, haiku, senryu’. Professor emeritus in de Japanologie aan de KU Leuven, Willy vande Walle, schreef een boeiend boek over de moderne geschiedenis van haiku in Japan: Haiku, van scherts tot experiment. Vermeldenswaard is ook nog Herman van Rompuy, President Emeritus van de Raad van Europa. Hij is een sterke promotor van haiku en door de Japanse regering aangesteld als haiku-ambassadeur in Europa. Ferre Denis was redacteur van Vuursteen en is nog steeds een belangrijke drijvende kracht voor haiku in Vlaanderen. Hij is de organisator achter de ‘Haiku-kantelkalender‘ en van ‘Aan het Woord’. In 2022 startte Geert de Kockere met het haiku-tijdschrift ‘Ya’ en met het haiku festival van het maankonijn.
Vuursteen, kwartaaltijdschrift voor Haiku en Tanka
De eerste editie van het kwartaaltijdschrift voor gedichten in Japanse versvormen ‘Vuursteen‘ verscheen in 1981 en is een uitgave van Haiku-centrum Vlaanderen en Haiku Kring Nederland. Vuursteen was de voortzetting van het mededelingenblad van Haiku-centrum Vlaanderen dat in 1978 voor het eerst verscheen. Bij de oprichting van Vuursteen waren haiku pioniers betrokken zoals Wanda Reumer, Bart Mesotten, Simon Buschman, Karel Hellemans, Clara Timmermans en Gusta van Gulick. Sinds de oprichting in 1981 is Vuursteen elk jaar vier keer verschenen. Bij het 25-jarig jubileum verscheen de bundel ‘Vonkenregen’. De jubileumbundel Vuursteen 35 jaar is nog beperkt voorradig. Sinds 2022 is Vuursteen ook online beschikbaar gekomen. Zie: https://www.vuursteen.online/
Haiku Kring Nederland
De Haiku Kring Nederland (HKN) is in 1980 opgericht voor liefhebbers van haiku en tanka en daaraan verwante poëzie- en prozavormen. Een belangrijke pionier hierbij was Wanda Reumer. Zij was de eerste voorzitter van HKN en hoofdredacteur van Vuursteen. De eerste HKN ontmoetingsdagen vonden plaats in het gebouw van haar opleiding ‘Woord en Gebaar’ en later aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht waar zij directeur was. De fysieke bibliotheek van HKN was van 2008 tot 2020 ondergebracht bij Poëziecentrum Nederland in Nijmegen. In 2018 start Henk van der Werff met de online haikubibliotheek. De haikubibliotheek is sinds 2022 onderdeel van vuursteen.online. Bij het 10-jarig bestaan van HKN is de publicatie ‘Spelen met Wind en Maan’ uitgegeven. Het 35-jarig jubileum is gevierd met de publicatie ‘Tussen de mensen’.
In 2020 bestond HKN veertig jaar. Ter gelegenheid hiervan is de verzamelbundel ‘Om Niets Om Alles‘ en het Haiku Kwartet uitgegeven.
In Nederland zijn een aantal haikukernen actief. De oudste nog bestaande kern is haikukern Haaglanden, voorheen bekend als de Haagse Haikukern. Sommige haikukernen geven eigen publicaties uit. Jaarlijks organiseert HKN een ledenvergadering en een landelijke ontmoetingsdag. Een historisch overzicht van haikukernen in Nederland staat op https://haiku.nl/haiku-kernen-historisch-overzicht/ Op initiatief van Arie de Kluijver is in 2014 Haiku Stichting Nederland opgericht.
‘Aan het woord‘ is een tweejaarlijkse bundel met werk van leden van de Haiku Kring Nederland en het Haiku-centrum Vlaanderen en van leden van de haikukernen van beide verenigingen. De eerste ‘Aan het woord’ verscheen in 2000. De meest recente ‘Aan het woord’ is digitaal verschenen in 2024 op Vuursteen.online. Klik hier.
Haiku van bekende schrijvers
In 1966 publiceerde Hans Andreus drie haiku’s in het tijdschrift ‘Maatstaf’. Voor de bekendheid van haiku in Nederland zijn de rechter Ooka detectives van Bertus Aafjes van groot belang geweest. In 1973 verscheen het verhaal ‘Een lampion voor een blinde’ als Boekenweekgeschenk.
In de jaren zeventig schreef Kees van Kooten een aantal haiku’s met de naam: ‘haikoot’. De moeder van Kees van Kooten is lid geweest van Haiku Kring Nederland en hij schreef voor haar het boek ‘Annie’ met hierin enkele van haar haiku. In ‘Het Groot Bescheurboek’ staat een grappige tekst over haiku. In 2020 publiceerde Kees van Kooten ‘575 Haikoots’. Hieronder een voorbeeld van een ‘haikoot’ uit zijn bundel “Koot droomt zich af”:
Dank u. Dit Denken
is mij te ruim. Heeft u niet
iets kleingeestigers ?
Kees van Kooten
Ter gelegenheid van de jaarwisseling 1976/1977 is een boekje met haikai van Harry Mulisch aangeboden aan de vrienden van de uitgeverijen Atheneum-Polak Van Gennep en Peter Loeb. In dit bundeltje: ‘De taal is een ei’ staan 14 haikai waarvan één gebaseerd op de kikkerhaiku van Basho:
Een bekende ‘Geen haiku’ is geschreven door Ilja Leonard Pfeiffer en verscheen in de gedichtenbundel ‘Het glimpen van de welkwiek’ uit 2001.
Geen haiku
vlinder in de trein
mijn god dacht ik als daar maar
geen haiku van komt
In het werk van Koos van Zomeren is de natuur een belangrijk thema. In zijn boek ‘Hooiberg’ staat ondermeer deze haiku:
Vogels in het riet, de wind
beweegt het water,
de dag verandert.
De dichtbundel ‘Verborgen tuinen’ uit 2019 van Anneke Brassinga opent met acht haiku’s uit Berlijn, begeleid door zwart-witfoto’s die ze daar maakte. De laatste foto, vermoedelijk gemaakt op de Jüdischer Friedhof, toont een geknotte stam, met daaronder:
Als ’t gedicht houtsnijdt
staat de afgehakte boom
erin op en bloeit.
Opkomst Nieuwe Media
De huidige website haiku.nl is sinds 2015 in gebruik. De eerste website van HKN werd gepubliceerd in 2010 die het weblog verving die Jeanine Hoedemakers opzette en vijf jaar beheerde. Een aantal leden van HKN heeft een eigen weblog met haiku en tanka. Klik hier voor een overzicht van weblogs.
Sinds 2014 is HKN actief op Facebook met een besloten haiku&tanka werkplaats. In 2022 is de betrokkenheid van HKN bij deze werkplaats gestopt en is de haiku werkplaats zelfstandig verder gegaan. Sinds 2015 werkt HKN met e-mailsoftware. Speciaal voor startende haikudichters is een gratis haiku kennismakingspakket ontwikkeld met tips en e-boekjes. Elk kwartaal wordt een digitale Nieuwsbrief uitgegeven. Hieronder een overzicht van de sinds de zomer van 2015 verzonden Nieuwsbrieven.
Overzicht Nieuwsbrieven
Deze pagina is geschreven door Arie de Kluijver. De meest recente versie is van 10 december 2024. Veel dank voor de hulp van Loeke Groenendal, Hans Reddingius, Adri van den Berg, Marian Poyck en Henk van der Werff. Voor vragen/opmerkingen kunt u terecht op info@haiku.nl